Μεγάλο φιλμ, με άρωμα Τσέχοφ, καθηλώνει υπνωτιστικά και στο στοίχημα με την 196 λεπτών διάρκειά του βγαίνει νικητής. Η πρώτη τουρκική ταινία από το 1982 που πέρσι στις Κάννες πήρε το Χρυσό Φοίνικα μετά από το «Ο δρόμος» του Γιλμάζ Γκιουνέι. Ο Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν, ο πιο σημαντικός σύγχρονος Τούρκος δημιουργός, μετά από το «Κάποτε στην Ανατολία» (2011) επιστρέφει στην ασιατική ενδοχώρα των παιδικών του χρόνων και με εργαλείο την αυτοψία αποκαλύπτει άγνωστες, κρυφές πτυχές και πληγές της. Στη «Χειμερία νάρκη» (2014) το υπαρξιακό εσωτερικό ταξίδι, διάτρητο από έντονες πολιτικοκοινωνικές αναφορές/θέσεις του δημιουργού, κινείται γεωγραφικά στα βάθη της Καππαδοκίας, αρχαίας, ηφαιστειακής περιοχής με παραμυθένιες καμινάδες και λαξεμένες στους βράχους πόλεις, που οι Πέρσες ονόμαζαν «χώρα των άγριων αλόγων». Σ’ ένα χαμένο χωριό που ξεμυτίζει από τους κάθετους ψαμμιτένιους βράχους έχει αποτραβηχτεί ο εγωκεντρικός μεσήλικας Αϊντίν, στον ιδιόκτητο παραδοσιακό του ξενώνα «Οθέλος», ονομασία ωχρή παραπομπή στον Σαίξπηρ, αλλά και το θεατρικό παρελθόν του ιδιοκτήτη, που σχεδιάζει να συγγράψει την Ιστορία του Τουρκικού Θεάτρου.
Ο σκηνοθέτης κατορθώνει να φυλακίσει ξανά το θεατή με μια σύνθεση δημιουργικής ελευθερίας, που τον αποδεσμεύει από την επανάληψη. Επιλέγει ένα δράμα δωματίου με σενάριο – γραμμένο από τον ίδιο και τη σεναριογράφο σύζυγό του – ενσωματωμένο στο τοπίο, με κυρίαρχο το «λόγο» και το διάλογο που στηρίζεται σε αυτό που «δε λέγεται». Αναφορές πυκνές ξεπηδούν από τις σκέψεις του φιλοσοφικού πινγκ – πονγκ περί «μη αντίστασης στο κακό», μεταξύ του Αϊντίν και του περιβάλλοντός του, ενώ τα σκοτεινά «εσωτερικά» καθορίζουν το πλαίσιο ψυχολογικών καταστάσεων και διάθεσης. Σ’ αυτήν τη διάθεση (mood) επιβάλλεται ο σκηνοθέτης, κατασκευάζοντας την αφήγησή του για κάθε μεμονωμένη συνάντηση που ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο σχέσεων. Ο Αϊντίν κληρονόμησε από τον πατέρα του άπειρα ακίνητα και κατέχει ένα είδος ανεπίσημης, αλλά ουσιαστικής θέσης ισχύος στην περιοχή. Φαινομενικά συμπαθής, λόγω μειλίχιων, χαμηλών τόνων, αποκαλύπτεται αδυσώπητος με τους φτωχούς – και ως είθισται – εξουσιοδοτεί δικηγόρους και πρωτοπαλίκαρα για τη βρόμικη δουλειά. Ανηλεής με τους αδύνατους, βγάζει «από τη μύγα ξύγκι» – βλέπε το ποσό που ζητά για το τζάμι του αυτοκινήτου – απαιτώντας από αυτούς υποταγή, νομοταγή, να του φιλούν το χέρι. Ωστόσο φιγουράρει αληθινός γαλαντόμος στις φιλανθρωπίες των πλουσίων. Ο Αϊντίν είναι πάμπλουτος σε έναν πάμφτωχο περίγυρο και, όταν οι φτωχοί, άνεργοι ενοικιαστές του δεν μπορούν να πληρώσουν το νοίκι, οι μπιστικοί του, για τιμωρία, τους παίρνουν ψυγείο και τηλεόραση… Καλλιεργημένος και διανοούμενος, ο αφέντης αρθρογραφεί σε τοπική εφημερίδα «περί ηθικής και ευθύνης»… Ζει με τη χωρισμένη αδελφή του από την Κωνσταντινούπολη, που υποφέρει από πλήξη, και μια νεαρή «εξαγορασμένη» σύζυγο, που θέτει την αξία του χρήματος πιο ψηλά και από τη φυλακή της απομόνωσης, σε ένα στείρο τοπίο που ετοιμάζεται για το πρώτο χιόνι…
Η πέτρα που πέταξε ο μικρός προετοιμάζει το τελετουργικό της γροθιάς του πατέρα του, απάντηση που πρέπει στη φτώχεια και την ανεργία. Τη φτώχεια και τη μιζέρια που, για το μορφωμένο αφέντη, είναι φυσική καταστροφή… που μόνο η φιλανθρωπία των πλούσιων κυριών μπορεί να απαλύνει… Με φιλανθρωπία αυθεντικά χριστιανική επιλέγει να ντύσει την αντίφαση που την βασανίζει η νεαρή σύζυγος, με εσωτερικές διεργασίες και μετακινήσεις που βαθαίνουν μέρα με τη μέρα. Ομως τα δεσμά του χρήματος αποδεικνύονται ισχυρότερα από την αυτοτέλεια και ανεξαρτησία της. Την πικρή αλήθεια αποδέχεται η Νιχάλ με λυγμούς και κατεβασμένο βλέμμα… Η σύγκρουση ανάμεσα στην «υψηλή» ηθική που πρεσβεύει ο Αϊντίν και την πραγματικότητα που βιώνουν οι φτωχοί ενοικιαστές του συνιστά τομή εκρηκτική.
Γοητευτική, μαγευτική η ροή της ταινίας της ντυμένης με ήχους διακριτικούς, με αλήθειες τραχιές και συνάμα εύθραυστες, που υφαίνονται ξανά και ξανά κι αναζητούν μια λύση – ίσως φυγή στην Κωνσταντινούπολη, στη Μόσχα των τριών αδελφών… καθιστώντας τη μακρά διάρκεια της ταινίας απολύτως «δικαιολογημένη». Ο Τσεϊλάν επαληθεύεται για μια ακόμη φορά ουσιαστικός δημιουργός μεγάλου σινεμά, με συναρπαστική ήρεμη ίντριγκα, λυρική οπτική στις μακρές σεκάνς της αφήγησης και υπαρξιακή – κατά βάση – θεματική στα θεμέλια της μυθοπλασίας. Και ο θεατής στο δεύτερο μέρος αρχίζει βουβός να μαζεύει τα απλωμένα νήματα…
Η «χειμερία νάρκη» για τον Αϊντίν συνιστά λήθαργο κατευναστικό, που κάπου διαταράσσεται, αλλά ξαναβρίσκει την ισορροπία του. Για τη Νιχάλ η «χειμερία νάρκη» αποδεικνύεται αργόσυρτο ταξίδι στη συνείδηση, ενώ για τους φτωχούς υπόγεια προετοιμασία για την έκρηξη που μέλλεται να ‘ρθει…
Και δεν είναι καθόλου δύσκολο να καταλάβουμε γιατί όλες οι πόρτες των μεγάλων φεστιβάλ είναι ορθάνοιχτες για τον Μπιλγκέ Τσεϊλάν…
Mε τους: Χαλούκ Μπιλγκινέρ, Μελίσα Σόζεν, Ντεμέτ Ακμπάγκ, Αϊμπερκ Πεκτσάν, Σερχάτ Κιλίτς κ.ά.
Παραγωγή: Τουρκία, Γαλλία, Γερμανία (2014).
